معرفی رشته مهندسی شیمی

افراد زیادی هستند که رشته مهندسی شیمی را با شیمی یکی می‌دانند و تصور می‌کنند که فارغ‌التحصیلان این رشته تمام دوران کارشناسی خود را در آزمایشگاه‌های شیمی و در حال کار با مواد شیمیایی مختلف گذرانده‌اند؛ اما واقعاً این‌طور نیست. باید بدانید که یک مهندس شیمی بیشتر از آنکه یک شیمی‌دان باشد یک مهندس است. وظیفه اصلی مهندس شیمی این است که نتایجی که شیمی‌دان‌ها در آزمایشگاه‌ها به دست می‌آورند را در مقیاس مهندسی گسترش داده و به صنایع برسانند. در ادامه این مطلب درباره این رشته بیشتر توضیح می‌دهیم.

مهارت‌های موردنیاز برای دانشجوی رشته مهندسی شیمی

اگر از منظر دانش علمی و تحصیلی نگاه کنیم، دانش‌آموزانی که وارد مقطع کارشناسی مهندسی شیمی می‌شوند، باید قدرت محاسبه و تحلیل ریاضی قوی داشته باشند. علاوه بر تسلط بر روی مباحث شیمی دبیرستان و داشتن دانش برنامه‌نویسی می‌تواند به موفقیت دانشجویان این رشته کمک کند. دانشجویان مهندسی شیمی باید بتوانند بر اساس نیازهای واحدهای صنعتی، سیستم‌هایی بهینه و کاربردی طراحی کنند. به همین دلیل ذهن خلاق و پویا و توانایی حل مسئله از مهم‌ترین مهارت‌های موردنیاز آن‌هاست. به‌علاوه مهارت اشکال‌یابی سیستم‌ها و حل مشکلات نیز از مهارت‌های مهم برای مهندسان شیمی است.

فارغ‌التحصیل مهندسی شیمی در چه حوزه‌هایی مشغول به کار می‌شود؟

در زمان انتخاب رشته یکی از سؤالات مهم این است که بازار کار رشته مهندسی شیمی در آینده چگونه است؟ یک مهندس شیمی می‌تواند در بخش‌های تحقیق و توسعه صنایع مختلف یا بخش تولیدی مشغول به کار شود. در بخش تحقیق و توسعه، کارهای آزمایشگاهی و استفاده از مدل‌های کامپیوتری برای رسیدن به ساختاری بهینه، از اصلی‌ترین وظایف مهندس شیمی است. در بخش تولید نیز مهندس شیمی وظیفه طراحی سیستم‌های تولیدی، کمک به ایجاد فرایندهای کنترل و عملکرد واکنش‌های شیمیایی و فیزیکی و دستگاه‌های مختلف را بر عهده دارد.

باتوجه‌به این موارد می‌توان گفت که صنایع زیادی هستند که به یک مهندس شیمی نیاز دارند. باتوجه‌به اینکه در کشور ما صنایع پتروشیمی رونق زیادی دارند، این مهندسان بیشتر در این بخش‌ها به کار گرفته می‌شوند. به‌طورکلی می‌توان گفت که فارغ‌التحصیلان مهندسی شیمی می‌توانند در هر صنعتی که در آن ماده اولیه به ماده باارزش‌تری تبدیل شود، به کار گرفته شوند. در ادامه تعدادی از این صنایع را معرفی کرده‌ایم.

• صنایع تولید رنگ و رزین
• استخراج فلزات مانند طلا، مس و...
• صنایع بیوتکنولوژی، حفاظت از محیط‌زیست و انرژی‌های تجدیدپذیر
• داروسازی
• تولید کریستال‌های صنعتی و خوراکی
• طراحی و ساخت دستگاه‌های مورداستفاده در صنایع شیمیایی
• صنایع غذایی
• بازیافت فلزات و تجهیزات الکترونیکی
• تولید باتری‌های صنعتی
• تولید پلیمر

مهم‌ترین دروس رشته مهندسی شیمی که در بازار کار به کارتان می‌آیند، انتقال جرم، عملیات واحد صنعتی، فرایندهای پالایشگاهی، فرایندهای شیمیایی و فرایندهای انتقال گاز هستند؛ اما آشنایی با نرم‌افزارهای تخصصی مهندسی شیمی مانند hysys ،ASPEN ONE ،FLUENT ،OLGA و ... می‌تواند به موفقیت شما در بازار کار کمک بیشتری بکند. ضمن اینکه دانستن زبان‌های برنامه‌نویسی و تسلط بر برنامه‌های قدرتمند محاسبات کامپیوتری مانند متلب نیز می‌تواند نکته بسیار مثبتی در رزومه شغلی شما باشد.

گرایش‌های مختلف مهندسی شیمی

اگر نگاهی به دفترچه انتخاب مقطع کارشناسی مهندسی شیمی بدون گرایش است؛ اما با ورود به دانشگاه، دانشجویان دو سال دروس عمومی و پایه را می‌گذرانند و سپس می‌توانند در 6 گرایش مختلف ادامه تحصیل دهند.

1- دانشجویان گرایش صنایع پتروشیمی در زمینه‌های پالایش نفت خام، پتروشیمی و پلیمر مطالبی را می‌آموزند.

2- صنایع گاز گرایش دیگری است که در آن روند تولید گاز قابل‌مصرف از گاز طبیعی آموزش داده می‌شود.

3- مهندس‌های شیمی که در گرایش صنایع شیمیایی معدنی تحصیل می‌کنند، دانش استخراج مواد معدنی و تهیه مواد کاربردی از آن‌ها را می‌آموزند.

4- گرایش صنایع غذایی در زمینه افزایش ارزش غذایی و بهبود طعم مواد غذایی مطالعه می‌کنند.

5- در گرایش بیوتکنولوژی نیز درس‌هایی در زمینه‌های محیط‌زیستی و ارائه راهکارهایی برای حل مشکلات زیست‌محیطی ارائه می‌شود.

6- گرایش نانوتکنولوژی گرایش جدیدی است که در آن به تولید محصولات نانو یا استفاده از این دانش برای بهینه‌سازی صنایع شیمیایی مختلف پرداخته می‌شود.

دانشجویان کارشناسی مهندسی شیمی مهارت‌های عمومی برای طراحی و بهینه‌سازی سیستم‌های شیمیایی صنعتی را می‌آموزند و برای تخصصی‌تر کردن دانسته‌های خود در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا می‌توانند در گرایش‌های زیر ادامه تحصیل دهند.

• طراحی فرایند که شامل طراحی و بهینه‌سازی بخش‌های شیمیایی واحدهای صنعتی می‌شود.
• داروسازی که شامل طراحی و ساخت سیستم‌های شیمیایی موجود در کارخانه‌های داروسازی است.
• محیط‌زیست که شامل برنامه‌ریزی برای مقابله با آلودگی‌های محیطی و کاهش آن‌هاست.
• بیوتکنولوژی که شامل طراحی سیستم‌های بیولوژیک برای درمان بیماری‌ها، ازبین‌بردن آلودگی‌های آب، آفات کشاورزی و توسعه صنعت داروسازی می‌شود.
• کاتالیست و ترموسینتیک که شامل طراحی و ساخت کاتالیست‌های شیمیایی مورداستفاده در صنایع نفت و گاز و سایر صنایع مشابه می‌شود.
• شبیه‌سازی که شامل انجام شبیه‌سازی‌های کامپیوتری برای بررسی عملکرد یک واحد صنعتی می‌شود.
• کنترل که شامل شبیه‌سازی کامپیوتری الگوریتم‌های کنترلی می‌شود. این الگوریتم‌ها به‌منظور کنترل فرایندهای شیمیایی و دستگاه‌ها طراحی می‌شوند.

شرایط ادامه تحصیل در رشته مهندسی شیمی در داخل و خارج از کشور

دانشگاه‌های مطرح کشور مانند دانشگاه شریف و تهران، امکان ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا را فراهم کرده‌اند. دانشگاه‌های امیرکبیر، تربیت‌مدرس، علم و صنعت، صنعتی اصفهان و شیراز از دیگر دانشگاه‌های برتر این رشته هستند. نکته مهم این است که قبل از ادامه تحصیل در هرکدام از این دانشگاه‌ها بهتر است از امکانات و تجهیزات موجود در دانشگاه برای هر گرایش اطلاع پیدا کنید تا برای انجام پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی خود با مشکل مواجه نشوید.

باتوجه‌به اینکه کشورهای اروپایی و آمریکا صنایع بسیار زیادی دارند، نیاز به مهندس شیمی در این کشورها بالاست. به همین دلیل هم هست که مهندسان شیمی در این کشورها درآمد خوبی دارند. دانشگاه‌های کشورهای آلمان، فرانسه، هلند و اتریش با شرایط راحت‌تری دانشجویان مهندسی شیمی را جذب می‌کنند. کشور کانادا نیز شرایط پذیرش مناسبی برای دانشجویان ایرانی دارد. شرایط پذیرش در دانشگاه‌های آمریکا برای ایرانیان کمی دشوارتر است؛ اما غیرممکن نیست. البته کشورهای درحال‌توسعه و توسعه‌یافته آسیایی مانند چین، استرالیا، اندونزی، روسیه و ترکیه نیز شرایط خوبی را برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی مهندسی شیمی فراهم کرده‌اند.